فرش از دیرباز آینه ای برای هنر و خلاقیت ایرانی بوده و هست و این منسوج گرانبها همیشه بر روی دیوار و زیر پای خانواده ها جایگاه خود را با اقتدار حفظ نموده است. با پیشرفت تکنولوژی و صنعتی شدن محصولات برای  تامین کالاهای مورد نیاز  متناسب با جمعیت در حال رشد جهان فرش هم به صورت صنعتی تولید و راهی بازار شد و با نام فرش ماشینی سرآغاز این نوع از تولیدات شد. فرش ماشینی اصطلاحی است که انواع مختلفی از  کف ‌پوش‌ها را بر حسب نوع نخ مصرفی و نوع تکنولوژی بافت دربر می‌گیرد. گاهی اوقات فرش‌های فانتزی یا موکت‌های تافتینگ را نیز ممکن است تحت عنوان فرش ماشینی طبقه‌بندی کنند. در این گفتار، تکنولوژی فرش ماشینی را که برمبنای بافت تاری ‌پودی انجام می‌شود مورد بررسی قرار خواهیم داد. به‌طور کلی در صنعت نساجی، چه در بخش تولید پارچه و یا تولید فرش ماشینی، زنجیره تولید متشکل از چهار مرحله اصلی است که عبارتند از: ریسیدگی، رنگرزی، بافندگی و تکمیل. کارخانه‌ای که  محصول نهایی آن فرش ماشینی یا پارچه است، ممکن است تمام این مراحل را خود مدیریت کند، و یا فقط بخش‌ بافندگی آن را انجام دهد.

مرحله اول ریسندگی نخ فرش 

در مرحله ریسندگی، نخ مورد استفاده برای بافت فرش آماده می‌شود. نخ‌های مورد استفاده در فرش ماشینی، از سه بخش تشکیل شده است:

۱)نخ‌های خاب که معمولاً از جنس اکریلیک یا پلی استر یا پلی پروپیلن است

۲)  نخ پود که معمولاً از جنس جوت است

۳) نخ تار که معمولاً از جنس پنبه یا پلی استر است

آنچه که نوع فرش‌ را تعیین می‌کند، جنس نخ تار است. تکنولوژی تولید نخ خاب اکریلیک و مقدماتی که برای آماده‌سازی آن لازم است، با مقدماتی که برای استفاده از نخ خاب پلی استر نیاز است، تفاوت دارد.

نخ‌های اکریلیک با سیستم ریسندگی الیاف کوتاه تهیه شده، سپس با استفاده از رنگزاهای متناسب رنگرزی و هیت‌ست شده و سپس به بخش بافندگی ارسال می‌شود. اما نخ‌های پلی‌استر از طریق ذوب ریسی تهیه شده و به دو صورت خو درنگ (Dupe-dyed) یا رنگرزی‌ شده مورد استفاده قرار میگیرند. شرکتهای تولیدکننده فرش ماشینی می‌توانند مرحلۀ ریسندگی را داشته باشند و یا نخ‌ را به‌ صورت آماده خریداری کنند.

پس از تهیه نخ، در مرحله مقدمات بافندگی، نخ‌های بوبین‌های بزرگ روی بوبین‌های کوچک‌تر پیچیده شده و بر اساس طرح و نقشه فرش، روی قفسه ماشین بافت فرش قرار می‌گیرند.

مرحله دوم بافندگی فرش ماشینی

مرحله دوم و شاید مهمترین مرحله از زنجیره مراحل تولید فرش ماشینی، بافندگی است. در این مرحله با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف فرش بافته می‌شود. به‌صورت کلی سیستم بافندگی فرش نیز همانند بافت پارچه است، با این تفاوت که با دو سیستم تاری بافته می‌شود. درواقع در ماشین بافندگی، دو فرش به‌صورت همزمان بافته می‌شوند که به یکی فرش رو و دیگری فرش زیر گفته می‌شود.

این سیستم بافندگی تحت عنوان بافندگی (face to face) نیز شناخته می‌شود. در واقع دو منسوج به صورت موازی بافته می‌شوند، و نخ‌های خاب بین این دو سطح قرار می‌گیرد. سپس توسط یک تیغه که حرکت رفت و برگشتی دارد از وسط بریده می‌شود و دو فرش رو و زیر از هم جدا می‌شوند. البته این سیستمی که توضیح داده شد درواقع فرآیند کلی فرش‌بافی را نشان میدهد ولی ماشین‌های مختلفی که شرکت‌های فرش بافی تولی کرده‌اند امکانات مختلفی را در بافت فرش در دسترس تولیدکنندگان قرار می‌دهد.

ماشین آلات فرش‌بافی عمدتاً توسط دو کمپانی معروف وندویل (بلژیک) و یا شونهر (آلمان) تولید می‌شوند و در مدل‌های مختلفی موجود هستند. این شرکت‌ها می‌توانند فرش‌هایی با خاب بریده (کات پایل) یا خاب حلقوی (لوپ پایل) و یا با سه سیستم پودگذاری (راپیر) تولید کنند. هر یک از این امکانات در مدل‌های مختلف این کمپانی‌ها طراحی شده است. برخی از انواع مدل‌های تولیدی شرکت وندویل عبارتند از CRX، CPX، HRX، UCL، HCPX، و CRP.

مرحله سوم تکمیل فرش ماشینی 

فرش ماشینی پس از خروج از ماشین بافندگی، ایرادات کوچکی دارد که نیاز به رفوگری خواهد داشت، همچنین برای افزایش براقیت و نمای فرش و نیز ارتقای دوام آن، باید مراحل آهار زنی و تکمیل را نیز پشت سر بگذارد. فرش‌ها در ابتدا به یکدیگر دوخته می‌شوند و در مرحله بعدی، گردوغبار و پرزهای حاصل از مرحله بافت زدوده می‌شوند.

در مرحله بعدی از مراحل تولید فرش ماشینی که بسیار مهم است سطح خاب فرش با تیغه‌هایی مخصوص پرداخته می‌شود و سطح خاب آن یکنواخت شده و براقیت پیدا می‌کند. این مرحله که شیرینگ نام دارد در کیفیت نهایی فرش بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در مرحله بعدی، نوبت به آهار زنی می‌رسد. در این مرحله، پشت سطح فرش توسط رزین ها و چسب های مخصوص آغشته می‌شود تا گره‌های خاب بافته‌شده در جای خود مستحکم شود. در آخرین مرحلۀ تکمیل فرش ماشینی نیز عمل برش‌های طولی و عرضی فرش و همچنین لبه دوزی و ریشه زنی انجام می‌شود.

پارامترهای فنی موثر بر کیفیت فرش ماشینی

غیر از عوامل کلی نظیر مدل ماشین بافندگی، تکنولوژی بافت، نوع نخ‌های مصرفی برای تار  و پود، تراکم تاری و پودی و تنظیمات عمومی ماشینها، سه عامل فنی مهم دیگر نیز وجود دارد که می‌تواند کیفیت نهایی فرش ماشینی را تحت تاثیر قرار دهد:

تناسب و یکنواختی مشخصات فیزیکی نخ خاب: کیفیت و یکنواختی ویژگیهای فیزیکی نخ خاب مصرفی بسیار مهم است. نا یکنواختی در خواص فیزیکی نخ خاب ( از قبیل درصد ازدیاد طول، درصد جمع‌شدگی و یا تجعد آن ) می‌تواند باعث ایجاد رگه‌های طولی در سطح فرش شود.

کیفیت تیغه برش: تیغه برش فرش نیز از عواملی است که می‌تواند کیفیت نهایی را تحت تاثیر قرار دهد. این تیغه‌ها باید کیفیت بسیار خوبی داشته باشند و به موقع تعویض شوند، والا باعث بروز مشکل خاب سوختگی خواهد شد.

مرحله شیرینگ: یکنواخت کردن سطح خاب فرش که اصطلاحا شیرینگ نامیده می‌شود، در کیفیت نهایی فرش تاثیر بسزایی دارد.